ਸਾਡੀ ਹੋਣੀ

ਅਜਕਲ ਮੈਂ ਇਕ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ: ਪਟਾਕਸ਼ੇਪ। ਇਹ ਲਿਲੀ ਰੇਅ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਮੂਲ ਜ਼ੁਬਾਨ ਮੈਥਿਲੀ ਤੋਂ ਤਰਜਮਾ ਕੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਛਪਵਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਾਵਲ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੁਲਥਾਉੁਂਦੇ ਹਨ, ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਮੈਂ 'ਸੰਸਕਾਰ' ਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਪਰ ਇਹ ਨਾਵਲ ਸ਼ਾਇਦ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਕਾਰਨ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆਉਂਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀ। ਮੈਂ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਪਰ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਥੰਮ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮੁਹਾਜ ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮਾਹਲ, ਦਰਸ਼ਨ ਖਟਕੜ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰੂਸ ਵਿਚ ਕੌਮਿਨਜ਼ਮ ਫ੍ਹੇਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਰਕਸਿਜ਼ਮ ਦਾ ਫ੍ਹੇਲ ਹੋਣਾ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਾਮਰੇਡ ਲੋਕ ਕੱਟੜ ਹਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਇਹ ਵੀ ਮਾਰਕਸਿਜ਼ਮ ਦਾ ਕਸੂਰ ਹੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹਿ ਚੁਕੇ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਫੈਸ਼ਨ ਵਾਂਗ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਇੰਡੀਆ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਲਾਇਤੀਏ, ਭਾਵ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਤੀ ਏਨੇ ਫੈਸੀਨੇਟਿਡ ਕਿਉਂ ਹਾਂ। ਦੱਸਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉੁਹ ਸਾਡੀ ਸਾਇਕੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਫੜ ਸਕਦੇ। ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਲਗਭਗ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਅਬਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਵੀ ਸੀ, ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਨੂੰਨੀ ਜਾਨਸ਼ੀਨ। ਜੇਕਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇਖੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਅਪਹਰਣ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਗਲਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਧਰਮ ਬਦਲ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮ ਦੀ ਹਵਾ ਲਵਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਐਬ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਵਿਚ ਯੋਯਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਕੁਰਲਾਉਂਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੀ ਅੱਜ ਦੀ ਇਕੱਲ ਉਸ ਦੀ ਇਕੱਲ ਨਾਲ ਮੇਲ਼ ਖਾਂਦੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਐਡੰਟੀਫਾਈ ਕਰਨ ਲਗਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਕਈ ਥਾਵੀਂ ਸਾਨੂੰ ਰੈਪਰੇਜ਼ੈਂਟ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਉਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਹੀ ਪੱਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਕਣਯੋਗ ਵਸਤੂ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੈਸ਼ ਕਰਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਾਲੇ ਤਕ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਉਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਕਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਕਲ ਇਥੇ ਦੇ ਜੰਮੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਟਰ ਬੈਂਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਿਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੋਂ ਪਾਸਾ ਮੋੜੀ ਬੈਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜੇ ਇਕ ਦੋ ਸਿੱਖ ਹਿਸਟੋਰੀਅਨ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰਦੇ। ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਣਗੌਲ਼ਿਆਂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਨੜੈਂਨਵੇਂ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ੱਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਬੇਟੇ ਫਰੈਡਰਿਕ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਲੇਖ ਲਿਖ ਕੇ ਛਪਵਾਇਆ ਤਾਂ ਕਈ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੇ ਫੋਨ ਆਏ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਠ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਧੀ ਸੰਨ ਉਨੀ ਸੌ ਅਠਤਾਲੀ ਵਿਚ ਮਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਵਸਣੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਵਰਤਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਰੋਪੇ ਦਿਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਇਤਹਾਸ ਵਲੋਂ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟੀ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਰਾਜੇ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੇਟੀ ਤਾਂ ਉਨੀ ਸੌ ਸਤਵੰਜਾ ਵਿਚ ਮਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗੌਲਣ ਦਾ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਅਜ਼ਾਦ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਖੈਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਵਸਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਹੌਂਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਹੁਣ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਉਪਰ ਫਿਲਮ ਬਣਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਐਪਿਕ ਇਕ ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇਗਾ।

ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਆ ਵਸੇ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਇਕ ਇਕ ਐਪਿਕ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ,ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦਸੇਗਾ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਐਪਿਕ ਸਾਂਭਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਵਕਤ ਦੀ ਧੂੜ ਹੇਠ ਦਬਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।