Thursday 30 December 2010

ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਦੇ ਮਸਲੇ

ਕਵਿਤਾ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਡ ਜਾਨਰ ਹੈ, ਉੁਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਵਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ, ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਵਿਤਾ ਤਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਨਰ ਹਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਹ ਪੂਰੇ ਮਕਬੂਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਏ ਗਏ। ਪੱਛਮੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਫਿਲਿਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਚਲਦੇ ਗੀਤ ਵਿਚ ਵਕਫੇ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਾਧੂ ਜਿਹਾ ਔਰਗਨ ਵਜਾ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲਕਾਰ ਜਦੋਂ ਵਿਹਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵੱਡੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਕੰਵਲ ਵੀ ਇਵੇਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਮੁਕਾਮ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੰਵਲ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਉਚਾਣਾਂ ਵਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਮੋੜ ਦੇ ਕੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਣਖੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੁਣ ਹਰਮਿੰਦਰ ਚਾਹਲ ਤਕ ਨਾਵਲ ਦਾ ਗਰਾਫ ਡਿਗਿਆ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਵ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਾਵਲ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਨਾਵਲ ਤਾਂ ਥੋਕ ਦੇ ਭਾਅ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਪੱਧਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ ਪੜਦਿਆਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਂਉਂਦੀਆਂ ਹਨਃ ਕੀ ਕਿਹਾ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ। ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਵਕਤ ਇਹਨਾਂ ਦੋਨੋਂ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਹੈ। 'ਕੀ ਕਿਹਾ' ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਪੇਂਡੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਨਵੇਂ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਫੜ ਸਕਣ ਵਿਚ ਫੇਹਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹੁਤ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਸਦੰਰਭ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਵੀ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਨਵੀਂ ਟੈਕਨੌਲਜੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਾਹਿਤ ਉਪਰ ਹੀ ਬਹੁਤਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਕਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਨਵੀਂ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵਕਤ ਲਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹੁਣ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੁੱਗ ਹੈ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਜਲਦੀ ਹੀ ਡਾਊਨਲੋਡ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੇਸ ਬੁੱਕ 'ਤੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ-ਲੇਖਕਾਵਾਂ ਵਿਆਹ ਬਿਨਾਂ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਵੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਬਾਰੇ ਉੁਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਚੁੱਪ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੂੰ ਇਲਾਕਾਬਾਜ਼ੀ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਨੇ ਨਾਵਲ ਲਿਖਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸਾਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚਿਤਰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਮਰ ਲੰਘਾ ਛੱਡੀ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਬਾਹਰ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਸਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ, ਕਿ ਵਧੀਆ ਨਾਵਲ ਸਿਰਫ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਬਾਰੇ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲੇ ਵੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਘਰ ਕਰੀ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਜ ਦਾ ਨਾਵਲਕਾਰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਹੜੇ ਇੱਕਾ ਦੁੱਕਾ ਲਾਭ ਹੁੰਦੇ ਵੀ ਸਨ ਉੁਹ ਵੀ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾ ਕੇ ਵੰਡ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਲੇਖਕ ਸੋਚਦਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਛੱਡੋ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੇ ਨੂੰ। ਚਲੋ, ਕਾਰਨ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਲਿਖਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਲਿਖਣ, ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ ਲਿਆਉਣ, ਨਵੀਂ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨਾਲ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋਣ। ਨਾਵਲਕਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਦੂਜਾ ਮਸਲਾ ਹੈ ਕਿ 'ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ' ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਹੈ ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੱਛਮੀ ਅਲੋਚਕ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਮਸਲਾ ਹੀ 'ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ' ਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲਕਾਰ ਰਿਵਾਇਤੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਵਾਂ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਕੋਲ ਗੁਆਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਾਟੇਗਾ ਹੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹੀ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।
ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਦਾ ਮੈਂ ਮੂਕ ਦਰਸ਼ਕ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਵੇਲੇ ਵੀਹ ਪੱਚੀ ਲੇਖਕ ਫੇਸ ਬੁੱਕ 'ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਹੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰ ਦੁਰੇਡੇ ਵਸਦੇ ਲੇਖਕ ਤਾਂ ਹੁਣ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਮਹਿਫਲਾਂ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਲਗੇ ਹਨ। ਕਈ ਉੁਸਾਰੂ ਬਹਿਸਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਫਜ਼ੂਲ ਵੀ। ਪਰ ਕਈ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਵੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਆਮ ਲੇਖਕਾਂ ਵਲੋਂ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਗੁੰਡੇ, ਹਰਾਮੀ, ਕੁੱਤੇ ਲਫਜ਼ ਪੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਕ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸ਼ਰਮ ਵੀ ਆਉਣ ਲਗਦੀ ਹੈ।

Sunday 17 October 2010

Monday 11 October 2010

ਜਦ ਲੇਖਕ ਦੀ ਦਲੀਲ ਫੇਹਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਲੇਖਕ ਤੇ ਪਾਠਕ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਤਾਂ ਅਟੁੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਦੇ ਫੈਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਜੁੜਨ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਉਪਰ ਅਸਰ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਲਟਾ ਵੀ ਤੇ ਸਹੀ ਵੀ। ਸਲਮਨ ਰਸ਼ਦੀ ਵਾਂਗ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵੀ ਤਾਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦਾ ਖਿਲਾਰਾ ਆਪਣੇ ਤਕ ਰੱਖਦਾ ਹੋਇਆ ਗੱਲ ਏਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਛੋਟੀ ਪੱਧਰ ਤਕ ਹੀ, ਭਾਵ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਦੀ ਨੌਬਤ ਹਾਲੇ ਨਹੀਂ ਪੁੱਜੀ ਪਰ ਕਈ ਥਾਵੀਂ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਬੰਦ ਹੋ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਕ ਜਗਾਹ ਸਬੰਧ ਸਦਾ ਲਈ ਟੁੱਟ ਵੀ ਗਏ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸਤ ਜਾਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਲਿਖੇ ਰੇਖਾ-ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਟੁੱਟਦੇ ਨਹੀਂ ਜੁੜੇ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ
ਤੇ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ 'ਰੇਤ' ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਰਵੀ ਤੇ ਕੰਵਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਕਈ ਲੋਕ ਕਿਹਾ ਕਰਨ ਕਿ ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਰਵੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਪੰਦਰਾਂ ਰਵੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੰਵਲ ਬਾਰੇ ਵੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ 'ਸਵਾਰੀ' ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਵਲ ਦਾ ਇਕ ਸੀਨ ਉਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਦੱਸੀ ਸਥਿਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਦੀ ਕਿਰਦਾਰ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਆਮ ਔਰਤ ਇਵੇਂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਹੋਰ ਦੋਸਤ ਔਰਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਏ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਔਰਤ ਇਵੇਂ ਰੀਐਕਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਨਾਵਲ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਇਕ ਗਰੁੱਪ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਦਲੀਲ ਦਿਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਸਾਊਥਾਲ ਵਿਚ ਹਾਲਾਤ ਬਿਲਕੁਲ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਸਮਾਸਿਆਵਾਂ ਨਵੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੱਲ ਵੀ ਨਵੇਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮੇਰੇ ਇਹ ਦੋਸਤ ਹਾਲੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਪਾਠਕ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣੇ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਕੁਝ ਸਫੇ ਲਿਖੇ ਹਨ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਮੇਰੇ ਖਿਲਾਫ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਇਤਹਾਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਧੜੇਬੰਦੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਇਵੇਂ ਪਾਠਕਾਂ ਤੋਂ ਰੰਗ-ਬਰੰਗੇ ਹੁੰਘਾਰੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਘਾਟ ਰੜਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਸੰਦ ਵੀ ਕਰਦੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਪਹਿਲੇ ਨਾਵਲ ਛਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹ ਤੁਰ ਗਈ ਸੋ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕੀ। ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਲਗਦੀ ਮੇਰੀ ਮਾਸੀ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਪਾਠਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਨਾਲ ਦੀ ਰੋਡ 'ਤੇ ਘਰ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਆਉਣੀ ਜਾਣੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਘਰ ਆ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜੋ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਪੜ੍ਹਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਪਾਠਕ ਹੈ। 'ਰੇਤ' ਦੇ ਕੰਵਲ ਤੇ ਰਵੀ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਮਨਇਆ ਤੇ ਜਦ ਤਕ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਮਿਲਾ ਨਾ ਦਿਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਪਾਤਰ ਲਏ ਸਨ
ਉਸ ਨੂੰ ਟਿਕਾਅ ਨਾ ਆਇਆ। ਇਵੇਂ ਹੀ 'ਸਵਾਰੀ' ਦਾ ਬਲਦੇਵ ਤੇ ਗੁਰੀ ਵੀ ਮਿਲਾਉਣੇ ਪਏ। 'ਸਾਊਥਾਲ' ਦੇ ਪਰਦੁਮਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਉਹ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਜਕਲ 'ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ' ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ 'ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬੌਰਨ ਦੇਸੀ' ਲੜੀਵਾਰ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਹਰ ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘਰ ਆ ਕੇ ਕਰਦੀ ਵੀ ਹੈ, ਕਈ ਵਾਰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੀ ਬੁਲਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਕਲ ਮਾਸੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੈ, ਘੋਰ ਗੁੱਸੇ ਹੈ। ਨਾ ਮਿਲਣ ਆਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਕੋਈ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਆਪਣਾ ਰੋਸਾ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਰਾਹੀਂ ਰਸਿਟਰ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਰੋਸੇ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਇਸ ਲੜੀਵਾਰ ਛਪਦੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਦੋ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਛਪੇ ਕਾਂਢ ਵਿਚਲੀ ਕਹਾਣੀ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਮੁੰਡਾ ਤੇ ਕੁੜੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੜੀ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਤੇ ਔਗਣ ਕੀ ਕੀ ਹਨ। ਮੁੰਡਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਤਕੜਾ-ਜਵਾਨ ਹਾਂ, ਖੂਬਸੂਰਤ ਹਾਂ, ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਹੈ। ਨੁਕਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਜ਼ਿਦੀ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਕੁੜੀ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਦਸਦੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕੰਜਕ ਹਾਂ ਭਾਵ ਵਰਜਨ ਹਾਂ। ਮੁੰਡ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੀ ਤੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੋ ਗਈ ਜੇ ਤੂੰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਵਰਜਨ ਹੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਨੁਕਸ ਹੈ। ਤੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਿਹਮਤ ਤੋਂ ਵਾਂਝੀ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਵਿਚ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਨੁਕਸ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਤੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਘਾਟ ਹੈ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਸੈਕਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪਈ ਸੋ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਲਗਿਆ ਕਿ ਔਰਤ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਿਮਾਰੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਸੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਮਾਂ ਵਰਗੀ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾਵਾਂ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੀ ਦਲੀਲ ਨਹੀਂ, ਅਜ ਦੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਜੰਮੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰਲਾ ਲੇਖਕ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਲਭਦਾ ਲਭਦਾ ਫੇਹਲ ਹੋਣ ਲਗਿਆ ਹੈ।

Wednesday 29 September 2010

ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ

ਮੇਰੀ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਸਮੇਂ ਇਕ ਕੰਮ ਹੀ ਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ। ਜੇ ਕੁਝ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਓਨਾ ਚਿਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਨੂੰ ਮੁਕਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਦੁਰਮਿਆਨ ਈਮੇਲ ਤਕ ਕਰਨੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਜਕਲ ਮੈਂ ਬਹੁਤਾ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੀ ਬੁੱਕ ਸ਼ੈਲਫ ਤੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੇਰੇ ਖਾਸ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਪਰ ਹਾਲੇ ਤਕ ਖੋਹਲ ਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ, ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੀ। ਮੈਂ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਇਤਹਾਸਕ ਜਿਉਂ ਹੋਇਆ। ਸਧਾਰਣ ਫਿਕਸ਼ਨ ਲਿਖਣੀ ਸੌਖੀ ਹੈ ਪਰ ਇਤਹਾਸਕ ਬਹੁਤ ਔਖੀ। ਇਤਹਾਸ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਰਪੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਮਹਾਂਰਾਜੇ ਤੇ ਅਜ ਕਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਲੋਕ ਵੀ ਇਤਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਲਿਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਟਾਈਮ ਬੰਬ ਦੱਬਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਏ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜੇਗਾ ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਹਾਂ ਨਾਇਕਾ ਸਮਝਣ ਲਗੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਮੁਰਾਰਜੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆ ਕੇ ਉਹ ਟਾਈਮ ਬੰਬ ਪੁੱਟ ਮਾਰ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਕਿਸੇ ਤਾਕਤਵਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਚਾਹਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਲਫਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਯਾਦ ਕਰਨ। ਇਵੇਂ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੀਰੋ ਅਣਗੌਲ਼ੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ ਕਿ ਉਹ ਹੋਏ ਵੀ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਖੈਰ, ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾਲ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਇਕ ਚੈਪਟਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਚਾਰ ਚੈਪਟਰ ਹਨਃ ਇਕ ੧੬੦੦ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੧੮੫੦ ਤਕ, ਦੂਜਾ ੧੮੫੦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੧੯੦੦ ਤਕ। ਤੀਜਾ ੧੯੦੦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੧੯੫੦ ਤਕ ਤੇ ਚੌਥਾ ੧੯੫੦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਚੈਪਟਰਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸੌਖਾ ਕਰਨ ਲਈ ੧੮੫੦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੧੯੦੦ ਵਾਲਾ ਚੈਪਟਰ ਚੁਣ ਲਿਆ ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੱਚ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣਾ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਂ ਸੱਚ ਵਿਚ ਪੁੱਜਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਧਰਮ ਵੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਵੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸੋ ਸਾਹਿਤ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਜਾਂ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ। ਖੈਰ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਕੰਢੇ ਲਗਾਂ ਜਾਂ ਨਾ ਪਰ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਵਿਹਲਾ ਜਲਦੀ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ।
ਮਨ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਢਕਿਆ ਰਹੇ ਪਰ ਫੇਸਬੁੱਕ ਵਿਜ਼ਿਟ ਕਰਨ ਜੋਗਾ ਵਕਤ ਮਿਲ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਖੁਰਕਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਖੁਰਕਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਸਦਾ ਹੀ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਨਾਲ ਤਾਂ ਪਿੱਠ-ਖੁਰਕੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਪੀਹੜ੍ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੋਂ ਭਜਾ ਵੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਕੁਝ ਹੱਸ ਕੇ ਅਗੇ ਵੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਹਰ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਪੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਵੀ ਹੋਵੇ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਉਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਏਨੇ ਲੇਖਕ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਜ਼ਿਟ ਕਰ ਰਹੇ ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਚੈਟ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਕਰ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਜਿਹਾ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੀ ਹੈ।

Thursday 19 August 2010

ਰੱਬ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਤਹਾਸ

ਜਿਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲੰਡਨ ਦੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਉਪਰ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਇਸ ਲਈ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਣੋ, ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਚੇ ਛਿੜ ਖੜੇ ਹੋਏ। ਚਰਚਾਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਦਾਰੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਵੀ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਐਡ ਬੱਸਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਨਾਸਿਤਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਐਡ ਕਿਤੇ ਵੀ ਲਵਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ। ਅਜ਼ਾਦ ਮੁਲਕ ਹੈ। ਨਾਸਿਤਕਾਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਸੰਸਥਾ ਲਈ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਸਤਿਕ ਲੋਕ ਕਿੱਡੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹਨ। ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੀਵਨ ਅਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਤੁਹਾਨੂੰ ਨੀਂਦ ਵਧੀਆ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਬੁਰੇ ਸੁਫਨੇ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਦੁਨੀਆਂ ਸਮਝਣੀ ਸੌਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਸਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਸਹਿਜੇ ਲੱਭਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਣਗਿਣਤ ਫਾਇਦੇ। ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਪਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਨਾ ਟੇਕਣ ਕਰਕੇ ਕਈ ਸਿਆਣੇ ਮੈਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਵੀ ਕਹਿਣ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਸਮੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਾ ਨਿਭਾਉਣ ਕਰਕੇ ਕਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਤਿਖੀ ਅਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਹੋਰ ਵੀ ਸਮਾਜਕ ਰਸਮਾਂ ਵੇਲੇ ਮੇਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਮੇਰੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਖੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਂ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਨ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸੁਹਜ ਸਵਾਦ ਵਲੋਂ ਊਣੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਹਾਲੇ ਕੱਲ ਹੀ ਮੇਰਾ ਇਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋਸਤ ਅਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀ ਨਜ਼ਮ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਨਜ਼ਮ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾ ਵੀ ਪੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਨਜ਼ਮ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪ ਹੀ ਦਾਦ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਰੱਬ ਦਾ ਦਖਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਬੋਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਨਜ਼ਮ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁੱਛਣ ਲਗਿਆ ਕਿ ਕੀ ਮੈਨੂੰ ਅਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ। ਮੈਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਘੁੰਮ ਫਿਰ ਕੇ ਅੱਲਾ ਨਾਲ ਜਾ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਾ ਪਈ ਪਰ ਦੋਸਤੀ ਵਿਗੜ ਜਾਣ ਡਰੋਂ ਮੈਂ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹੋ ਗੱਲ ਧਾਰਮਿਕ ਗਰੰਥਾ ਬਾਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੁਰਾਨ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਰਸ਼ਨ ਪਿਆ ਹੈ ਪਰ ਵਾਧੂ ਏਨਾ ਕੁਝ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਹੋ ਗੱਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਇਸੇ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕਤਾ ਨਹੀਂ ਮਾਣ ਸਕਦਾ। ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਹਿਬੂਬ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਵਾਲਿਆਂ ਇਨਾਮ ਦਿਤਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫਜ਼ੂਲ ਕਵਿਤਾ ਜਾਪਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਕਣ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੋਏ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤਕ ਸੀਰੀਅਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸੀਰੀਅਲ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮੇਰੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਖਿਲਾਫ ਖੜਾ ਹਾਂ। ਸੀਰੀਅਲ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਸੀਰੀਅਲ ਵਿਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਚੰਗੇ-ਮੰਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਸ ਦੇ ਹੋਰ ਭੈੜੇ ਪੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖ ਵੀ ਹੈ। ਖੈਰ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਅਮਰੀਕ ਗਿੱਲ ਦਾ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਦੇ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਫਿਲਮੀ ਬੰਦਾ ਹੈ ਤੇ 'ਉਚਾ ਦਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ' ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਕ ਵੀ।
ਆਪਣੇ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨ ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਉਠਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੋਣ ਸੋਧ ਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਨੁਕਸਾਨ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਮੈਂ ਰਾਗੀਆਂ ਢਾਡੀਆਂ ਤੋਂ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਹਾਂਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਨੁਕਸਾਨ ਇਹ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਇਤਹਾਸ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਸ ਮੁਲਕ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਵਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਹੁਣ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਵਕਤ ਦੇ ਇਸ ਟੋਟਕੇ ਦਾ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨ ਲਗਿਆ ਹਾਂ। ਸਾਰੇ ਸਿਖ ਇਤਹਾਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਥੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਸਿਖਿਆ ਕਿ ਰੱਬ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਦੋ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ।

Saturday 7 August 2010

ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਮੈਂ

ਟੈਕਨਲੌਜੀ ਦੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਲੇਖਕ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲੈਣ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਇਸ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਸੂਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਇਕ ਦਮ ਭੱਜਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪੋ ਵਿਚ ਜੁੜਨ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜ਼ਰੀਆ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜਦ ਵੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਜਾਈਏ ਅੱਠ ਦਸ ਲੇਖਕ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਜਿੰਨੀਆਂ ਚਾਹੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲਵੋ। ਪਰ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਉਠਾ ਰਹੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵਲੋਂ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਵੀ ਸੁਣਿਆਂ ਹੈ ਕਿ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਉਹ ਡਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਚੈਟ ਹੀ ਨਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪਵੇ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਡਰ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਵਕਤ ਜਦੋਂ ਮੁਹਰਿਓਂ ਬਹੁਤੀ ਵਾਕਫੀ ਵਾਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਚੈਟ ਕਰਨ ਵਿਚ ਝਿਜਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਦੇ ਦੋ ਸਿਰਨਾਵੇਂ ਹਨ, ਇਕ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਤੇ ਇਕ 'ਅਦਾਰਾ ਸ਼ਬਦ' ਦਾ। ਮੈਂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਖੋਹਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਜਾਣੂੰਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਮੇਰੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ ਹੀ ਹਨ ਪਰ ਓਪਰੇ ਸ਼ਾਇਦ ਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੈਲੋ ਮੈਡਮ ਕਹਿ ਕੇ ਚੈਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਹੁਤੇ ਮਰਦ ਮੈਡਮਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਦੀਆਂ ਔਰਤ ਮੈਂਬਰਾਨ ਨੂੰ ਦੋਸਤੀਆਂ ਦੇ ਸੱਦੇ ਆਉਂਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਮੈਂ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਕਿਸੇ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣੋਂ ਬਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਗੰਭੀਰ ਬਹਿਸ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਵਣ ਵਣ ਦੀ ਲਕੜੀ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਤਭੇਦ ਬਹੁਤੇ ਹਨ। ਬਹਿਸ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਲੈਵਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਨਾਸਤਕ ਜੇ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਬਹਿਸਣ ਲਗ ਪਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਨਮੋਸ਼ੀ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕਦਾ। ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਫੇਸ ਬੁੱਕ 'ਤੇ ਚਲ ਰਹੇ ਡਰਾਮੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ੇ ਨਾਲ ਢੋਅ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖਾਂ। ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਹਾਸੋ ਹੀਣੀਆਂ ਵੀ। ਕਈ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਦਵਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਹਸਾਂਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। ਇਕ ਬੀਬੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਅੰਨੀ ਸ਼ਰਧਾ ਲੈ ਕੇ ਭੁਗਤਦੀ ਹੈ। ਟਰੰਟੋ ਦਾ ਲੇਖਕ ਸੁਖਿੰਦਰ ਆਪਣਾ ਮਨ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਲਕਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਅੰਗ ਕਰਦਾ ਕਰਦਾ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦੂਰ ਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰੇਮ ਮਾਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸਕੂਲ ਹੈ, ਚੇਲਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਹਜ਼ੂਮ ਹੈ ਜੋ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਮਾਨ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਬਾ ਬਖਸ਼ਿੰਦਰ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਰਾ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਲਾਈਮ ਲਾਈਟ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਜ਼ਮਾਂ ਪੜਨ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਵੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਿਹਨੀ-ਅਯਾਸ਼ੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਇਕ ਕਵੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਮੈਂ 'ਜ਼ਿਹਨੀ ਅਯਾਸ਼ੀ' ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੀ ਕਵਿਤਾ ਵਾਚਦਿਆਂ ਦੇਖਣ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਂ ਹਨ ਜੋ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਖੁਰਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਕਵੀ ਵੀ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਵੀ ਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਈਮੇਲ ਹੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਰਾਏ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਈਮੇਲ ਤੇ ਈਮੇਲ ਛੱਡੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਈਮੇਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਪੈਮ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕੀਤੀ ਗੱਲ ਦਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ਬਾਰੇ ਕਈ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਰੋਅਬ ਨਾਲ ਹੁੰਘਾਰਾ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਨੂੰ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਡਿਲੀਟ ਕਰ ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਈ ਕਈ ਸੌ ਦੋਸਤ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਾਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਦੋਸਤ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵਾਂ ਜਾਂ ਜਿਸ ਦੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇ। ਕਈ ਲੋਕ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਨੂੰ ਫਜ਼ੂਲ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਟੈਲੀ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੀ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਲੋਕ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਮੈਨੂੰ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਬੁਰੀ ਜਗਾਹ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਫੇਰਾ ਪਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਦੋਸਤਾਂ ਬਾਰੇ ਇਥੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਹਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਵਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁਮਿੰਟ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਜਦ ਕੋਈ ਕੁਮਿੰਟ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਕੀ ਬੋਲੇ। ਜਿਹੜੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਮਿੰਟ ਦੇਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਹੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰਾਏ ਨਾ ਦੇਣਾ ਵੀ ਇਕ ਰਾਏ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਦੋਸਤ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਦੇਵਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਇਧਰ ਓਧਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੌਚ ਕਰਦਾ।

Sunday 25 July 2010

ਲੇਖਕ ਤੇ ਸਮਾਜ

ਪਝੱਤਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ਸੀ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ। ਇਹ ਸਭਾ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤਕ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਬ੍ਰਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜ ਤੋਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸੇ ਨਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ। ਮੌਕਾ ਮੇਲ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵੀ ਇਥੇ ਹੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਰਾਂਚਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਫਿਰ ਅੱਡੋਫਾਟ ਹੋ ਕੇ ਇਕੋ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧ ਬਰਾਂਚਾਂ ਵੀ ਬਣੀਆਂ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਬ੍ਰਤਾਨਵੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਵਕਤ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵੀ ਸਥਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬ੍ਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਣੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸਨ। ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸਭਾ ਦੇ ਦਫਤਰ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਨਵੀਆਂ ਸਭਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲਗੀਆਂ। ਇਕ ਸਮਾਂ ਇਹ ਵੀ ਆਇਆ ਕਿ ਲੋਕ ਕਹਿਣ ਲਗ ਪਏ ਕਿ 'ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ' ਸ਼ਬਦ ਫੋਬੀਏ ਤੋਂ ਵਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਦਾ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ। ਸਾਊਥਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਜੋ ਡਰਾਮੇਬਾਜ਼ੀ ਇਸ ਸਭਾ ਵਿਚ ਦੇਖੀ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਦਿਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਸਭਾ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਸਾਊਥਾਲ ਤੋਂ ਸਦਾ ਬਾਹਰ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਜਦ ਮੈਂ ਇਥੇ ਮੂਵ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਡਾ. ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ, ਸਾਊਥਾਲ ਖੜੀ ਕੀਤੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ। ਫਿਰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਪਰਚਾ 'ਸ਼ਬਦ' ਕੱਢਿਆ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ 'ਅਦਾਰਾ ਸ਼ਬਦ' ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾ ਲਈ। ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਵੁਲਵੁਰਹੈਂਪਨ ਜਾ ਵਸਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ 'ਅਦਾਰਾ ਸ਼ਬਦ' ਵਲੋਂ ਪਿਛਲੇ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬ ਸਮਾਗਮ ਰਚਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਹਰ ਨਾਮੀ ਲੇਖਕ ਪੁਜਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਹੁਣ ਸਲੋਹ ਵਿਚ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਢਿਲੋਂ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰਪਾਲ ਵਲੋਂ ਬਣਾਈ ਸਭਾ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਊਥਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਸ਼ੇਖਰ, ਰਜਿੰਦਰਜੀਤ ਵਰਗੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਸਭਾ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੰਵੈਂਟਰੀ ਦੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੂਰੀ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਨੌਟੀਘੰਮ ਵਿਚ ਵੀ ਲੇਖਕ ਸਰਗਰਮ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਭਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਨਾਂ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਨਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਲੇਖਕ ਸਭਾਵਾਂ ਲਗਭਗ ਚੁੱਪ ਜਿਹੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਦੇ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ। ਵਕਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਕੋ ਸ਼ਿਦਤ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ। ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ ਸਦਾ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਸਰਗਰਮ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਅਚਾਨਕ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਖੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਖੁੰਢੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿਚ ਉਬਾਲ਼ ਆਇਆ ਤੇ ਉਹ ਮੁੜ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਸਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਤੁਰ ਪਏ। ਇੰਨਾ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਹ 'ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਫੋਬੀਏ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲ ਸਕੇ। ਅਜਕਲ ਪਝੱਤਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀ ਇਸੇ ਨਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਲੋਕ ਜੋ ਅਜ ਤੋਂ ਚਾਲੀ ਜਾਂ ਪਝੱਤਰ ਸਾਲ ਪਿਛੇ ਵਲ ਝਾਕ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਓਥੇ ਖੜਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਰੱਕੀ ਤੋਂ ਵਾਕਫ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਬੰਦਾ ਬਦਲਿਆ ਹੈ, ਸਮਾਜ ਬਦਲਿਆ ਹੈ, ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਬਦਲੀਆਂ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਕਾਗਜ਼-ਕਲਮ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਰਿੰਮਾਂ ਦੇ ਰਿੰਮ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪਏ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਪੈੱਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਮੈਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ੌਪਿੰਗ ਕਰਨ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਸਿਰਫ ਪਰਿੰਟਰ ਦੀ ਸ਼ਿਆਹੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪਰਿੰਟ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕੁਝ ਪੇਪਰ। ਪੈਨ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਦਾ ਹਾਂ। ਲਿਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਬਦਲਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਮੈਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਵਾਰ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸੋਧਣ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਿਰਫ ਇਕ ਵਾਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸੇ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਹ ਵਾਰੀ ਸੋਧ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵੀ ਈਬੁੱਕਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪਝੱਤਰ ਸਾਲ ਦੀ ਜਾਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਛਾਲ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੇ ਹੋਣ ਲਈ ਦੌੜਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਿਰਫ ਨਾਂ ਨੂੰ ਚਲਦਾ ਰਖਣਾ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ।
ਇਹਨਾਂ ਸਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅਵਤਾਰ ਸਾਦਿਕ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਖੱਬੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਇਮਾਨਦਾਰ ਸਿਪਾਹੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਵੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸਲੋਹ ਵਿਚ ਹੋਏ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਇਹ ਸ਼ੰਕਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਛਾਲ ਤੋਂ ਵਾਕਫ ਵੀ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਇਹੋ ਸਮਝੀ ਬੈਠੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਹ ਹੀ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ। ਉਹ ਭੁਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਲੇਖਕ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝੇਗਾ ਤਾਂ ਲਿਖੇਗਾ ਕੀ? ਜੇ ਲੇਖਕ ਖੁਲ੍ਹੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਤੁਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਦੇਖੇਗਾ ਕੀ? ਜੋ ਕੁਝ ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਦਾ ਮੁਤਾਲਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਵੇਗਾ। ਲੇਖਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਤੇ ਚੇਤੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਲੇਖਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਮਨੱਖਵਾਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਦੱਬੀ ਜਾ ਰਹੀ ਧਿਰ ਨਾਲ ਖੜਦਾ ਹੈ ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਅੰਤ ਹੋ ਹੀ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਵਤਾਰ ਸਦਿਕ ਜੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੋਕ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੇਖਕ ਨਾਹਰਾ ਮਾਰੇ। ਨਾਹਰਾ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਤੇ ਰਚਨਾ ਹੋਰ। ਨਾਹਰਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਭੀੜ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੀੜ ਲੰਘੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਨਾਹਰਾ ਗਾਇਬ। ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰਹਿਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਚਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰਚਨਾ ਵਿਚ ਇਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪੌਦੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ। ਉਹ ਦਿਸਦੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਲਿਖਤ ਦੀ ਜਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਅਸਿੱਧੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਨਾਹਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਅੰਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਲੇਖਕ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਹੀ ਸਮਝੇਗਾ ਜੇ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਮਝ, ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਹੋਵੇਗੀ। ਬੰਦ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਬਣ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਹਾਂ, ਲੇਖਕ ਨੇ ਮਸਲੇ ਉਪਰ ਉਂਗਲ ਰੱਖਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਨੇ ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ।

Sunday 20 June 2010

ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਪਾੜਾ

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਛਪਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਵਲੋਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਮ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਹ ਹੁੰਘਾਰਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਆਹ ਕੁਝ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਛਪਦੇ ਪੇਪਰ 'ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ' ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ 'ਬੀ.ਬੀ.{ਸੀ.}ਡੀ.' ਜੋ ਕਿ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਦਾ ਸੀਕੂਅਲ ਹੀ ਹੈ, ਲਗਾਤਾਰ ਛਪ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪਾਤਰ ਇਥੇ ਜੰਮੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਚੋਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਦੋਸਤਾਂ ਵਲੋਂ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਥੇ ਦੇ ਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅੰਡਰਐਸਟੀਮੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਇਸ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਇਹ ਮਸਲਾ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਇਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਈ ਵਾਰ ਪੱਬਾਂ ਵਿਚ ਇਥੋਂ ਦੇ ਜੰਮੇ ਤੇ ਨਵੇਂ ਆਏ ਮੁੰਡੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਲੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪਿੱਛੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਛੁੱਟੀਆਂ ਕੱਟਣ ਆਈ ਮੇਰੀ ਇਕ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਔਰਤ ਨੇ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਕਿ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਸਿਰਫ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸਾਡੇ ਜੁਆਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾ ਰਹੇ ਹਨ ਵਰਨਾ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗੁਣ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਗੱਲ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਕੁ ਤਕਲੀਫ ਹੋਈ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਆਏ ਮੇਰੇ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮਸਲਾ ਬਣਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਭਾਵ ਕਿ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਸਲਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਗੌਲਣਯੋਗ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਸ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਵੀ ਕਿ ਦਸ ਦਿਨ ਛੁੱਟੀਆਂ ਕੱਟ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਨਾ ਕੱਢੀ ਜਾਵੋ ਪਰ ਉਹ ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਦਲੀਲ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਫਰਨਾਮਾ ਲਿਖਣ ਬੈਠ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਸਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਇਸ ਅਪਣਾਏ ਸਮਾਜ ਦਾ ਫਰਕ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਾ ਲਗਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਇਥੇ ਵਸਦੇ, ਇਸੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਮਾਂਪੇ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਖਤਾ ਖਾ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਪਿਛਲੇ ਨਾਵਲ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਸ ਸੋਚ 'ਤੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਦੋਸਤ ਵੀ ਗਵਾਉਣੇ ਪਏ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਵਰਕਰ ਅਸੌਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੋਲ-ਬਾਲਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ ਤੇ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਹੁਤ ਘਟ ਗਈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾਵਲ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਬੰਦੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਇੰਡੀਅਨ ਵਰਕਰ ਅਸੌਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਕੇ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਇਥੋਂ ਦੀ ਜੰਮੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਦਲੀਲ ਸੀ ਕਿ ਇਥੋਂ ਦੀ ਜੰਮੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇੰਡੀਅਨ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਕੈਸੀ 'ਇੰਡੀਅਨ ਵਰਕਰ ਅਸੌਸੀਏਸ਼ਨ'? ਇਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਅਸੌਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਆਪ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬਸ ਇਹੋ ਗੱਲ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਗੱਲ ਅਸਲ ਵਿਚ ਗੱਲ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਪਾੜੇ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿਹੜਾ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਪਾੜਾ ਸਾਡਾ ਆਪਣੇ ਮਾਂਪਿਆਂ ਨਾਲ ਸੀ ਉਹ ਏਡਾ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਡਾ ਹੁਣ ਸਾਡਾ ਇਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਾਲ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਕਤ ਨੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡੀ ਛਾਲ਼ ਮਾਰ ਲਈ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਇਹ ਪੀੜ੍ਹੀ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਅਗੇ ਨਿਕਲ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅਗਲੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਸਿਖਾਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਸਿਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਗੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਮੇਰਾ ਬਿਜ਼ੁਰਗ ਦੋਸਤ ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ ਟਰੰਟੋ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਾ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਬਾਰੇ ਏਨਾ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਿੰਨ ਟੀਚਰ ਹਨ।

Tuesday 15 June 2010

ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ

ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਤੇ ਲੇਖਕ ਵਪਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਕੋਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਲੇਖਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉੁਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਪਰ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਬਾਹਰੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਅਸੀਂ ਦੋਸਤ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਉਲਝ ਗਏ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਨਿਰੋਲ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਿਰਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਬੰਧ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਕਿਤਿਓਂ ਨਾ ਕਿਤਿਓਂ ਆਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੋ ਸਾਇੰਸ ਫਿਕਸ਼ਨ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਵਾਪਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਵਖਰੀ ਕੈਟਾਗਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਪਰੇਤਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖੀ ਗਈ ਫਿਕਸ਼ਨ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਕੁਝ ਵਹਿਮੀ ਮਨਾਂ ਨਾਲ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਹੋਰ ਹੀ ਕੈਟਾਗਰੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹਰਗਿਜ਼ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਰ ਰਹੇ। ਸਾਡਾ ਮਤਲਬ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਤੋਂ ਸੀ। ਕੋਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ੂਨਯ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਭਾਵ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਆਵੇਗਾ। ਜੇ ਕੁਝ ਵਾਪਿਰਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇਕ ਸਵਾਲ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਕਦੇ ਮੈਂ ਨਿਰੋਲ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਾਂ, ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ 'ਰਾਵਣ' ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਰੋਲ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। 'ਰਾਵਣ' ਕਹਾਣੀ ਮੈਂ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਰਾਮ ਸੀ, ਇਕ ਸੀਤਾ ਤੇ ਇਕ ਦੋਸਤ। ਇਸੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਕਿਰਦਾਰ ਸੀਤਾ ਰਾਵਣ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਰਾਮ ਤੇ ਸੀਤਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅਣਬਣ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਭਰੀ ਸੀਤਾ ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਪਨਾਹ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਥਿਤੀ ਅਜਿਹੀ ਉਪਜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਸਤ ਇਕੱਲਾ ਹੈ। ਮੌਕਾ ਦੇਖ ਕੇ ਦੋਸਤ ਸੀਤਾ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆ ਵੜਦਾ ਹੈ। ਸੀਤਾ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਵਰਜਦੀ ਹੈ ਤੇ ਤਾਹਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਸਤ ਉਸ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਹਨੇ ਨਾਲ ਦੋਸਤ ਦੀ ਅਣਖ ਜਾਗਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਮ ਸੀਤਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੀਤਾ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਰਾਵਣ ਕਹਿ ਕਿ ਛੇੜਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਦੋਸਤ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮੈਂ ਰਾਵਣ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੀਤਾ ਦਸਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰਾਵਣ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ ਸੀਤਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮੈਂ ਨਿਰੋਲ ਕਲਪਣਾ ਵਿਚੋਂ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰਾਵਣ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਕਿਰਦਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਚਲ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਨੱਥਿੰਗ ਕਮਜ਼ ਫਰੌਮ ਨੋ ਵੇਅਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਦਲੀਲ ਤੋਂ ਮੁਤਾਸਰ ਵੀ ਹੋਣ ਲਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ 'ਰਾਵਣ' ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਣ ਲਗੀ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਨਿਰੋਲ ਕਲਪਣਾ ਵਿਚੋਂ ਆਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹਦੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਗਿਆ। ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ ਇਸ ਯਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਚੇਤੇ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਜੋੜਾ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਝਗੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਵਾਪਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਉਹ ਜੋੜਾ ਰਾਮ-ਸੀਤਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਰਾਵਣ।

Thursday 20 May 2010

ਪਿਛੇ ਜਿਹੇ ਮੈਂ ਐਮ. ਏ. ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਸਾਂ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਰਸ ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਨਾਵਲ 'ਰੇਤ' ਲਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਾਵਲ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਗਲਾ ਇਨਾਮ ਕਦੋਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਉਸ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਅਗਲੇ ਇਨਾਮ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਜੋ ਜਵਾਬ ਕਾਹਲੀ ਵਿਚ ਸੁਝਿਆ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਇਕ ਖਾਸ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਜਵਾਬ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਜਵਾਬ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਤਸੱਲੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉੱਤਰ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਇਨਾਮ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਵੇਂ ਬੋਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ, ਸੁਖਪਾਲਵੀਰ ਹਸਰਤ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾ ਨਾਥ ਤਿਵਾੜੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਨਵੀਂ ਹੈ। ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕਣ ਦੀ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਵੇਲੇ ਦੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਵੋਟ ਪਾ ਲਈ ਸੀ ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਦੇਖਦੇ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਹਾਲੇ ਕੱਲ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦਲੀਪ ਕੋਰ ਟਿਵਾਣਾ ਤੇ ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦੇ ਲਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀਆਂ ਨੂੰ, ਆਪਣੀਆਂ ਮਹਿਬੂਬਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਚਹੇਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਅਮਰੀਕਾ-ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਟਿਕਟ-ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦਵਾਏ ਤੇ ਇਨਾਮ ਦਵਾਉਣ ਲਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਚੀਕ-ਚਹਾੜਾ ਪਾਇਆ-ਪੁਆਇਆ। ਇਹਨਾਂ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕੁ ਪੈੜਾਂ ਨੂੰ ਨੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨੁਕਤੇ ਹੱਥ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਉੁਮਰ ਪੁਗਾ ਚੁੱਕੀ ਲੇਖਕਾ ਨੂੰ ਇਹ ਇਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਮਨਜੀਤ ਟਿਵਾਣਾ, ਅਜੀਤ ਕੋਰ ਵਰਗੀਆਂ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਸਨ ਕਿ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖੱਟ ਗਈਆਂ। ਹੁਣ ਵੀ ਜੋ ਇਨਾਮ ਲੈਣ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ ਹਾਲੇ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਸਰਦਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਨ, ਮਿਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮਿਲ ਗਿਆ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅੱਲਾ ਬੇਲੀ। ਚੜੀ ਉਮਰ ਦੀ ਲੇਖਕਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸੁਫਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ। ਇਕ ਹੋਰ ਨੁਕਤਾ ਹੱਥ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦਾ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰ ਜਿਸ ਦਾ ਕੰਮ ਇਨਾਮ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉੁਰੇ ਦਾ ਹੈ, ਵੀ ਇਨਾਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝ ਗਿਆ ਤੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰ ਹੋਣਾ ਹੀ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਮਾਹਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਇਨਾਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੁਝ ਕੁ ਲਿਖੀਆ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਮਾਂ ਦੇ ਦਾਊਦਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਪੈ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਅਣਸੁਣੇ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨਾਮ ਦੀ ਇਸ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤਕ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵੀ ਰਾਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲੈਣ ਦੇਣ। ਕਵੀ ਦੇਵ ਵੀ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਖੂਬ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੈਤੀਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਕਵੀ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਦੁਜੈਲੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਇਨਾਮ ਹੈ ਹੀ। ਇਥੇ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣੀ ਢੁਕਵੀਂ ਰਹੇਗੀ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਨੇ ਇਹ ਇਨਾਮ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਲਈ, ਵੱਡ ਅਕਾਰੀ ਨਾਵਲ 'ਕੰਜਕਾਂ' ਵੀ ਲਿਖ ਲਿਆ, ਹੋਰ ਵੀ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖ ਲਈ ਪਰ ਗੱਲ ਨਾ ਬਣੀ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਿ ਪੇਂਡੂੰ ਬੰਦਾ ਸੀ ਗਾਲ਼ ਕੱਢਣੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਿਆ ਤੇ ਦੂਜੀ ਖੁਣਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਾ ਪਾ ਸਕਿਆ। ਖੁਣਸ ਤੇ ਗਾਲ਼ ਇਨਾਮਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜੀ-ਹਜ਼ੂਰੀ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੌੜੀ ਹੈ। ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖ ਸਕਦਾ ਤੇ ਉਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਕੋਈ ਢੁਕਵਾਂ ਉੱਤਰ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਪਰ, ਪਰ ਇਥੇ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਇਨਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਭਾਊ ਵਰਿਆਮ ਸੰਧੂੰ ਇਨਾਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਵਧੀਆ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਸਕਿਆ, ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਮੋਹਨ ਭੰਡਾਰੀ, ਵਿਰਕ ਬਗੈਰਾ ਕੀ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਇਸ ਕੈਟਾਗਰੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੋਸਤੋ, ਇਹ ਇਨਾਮ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਹੈ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ।

Tuesday 18 May 2010

ਲੇਖਕ ਦਾ ਸੇਵਾ ਫਲ

ਮੇਰੇ ਵਾਕਫ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਲੇਖਕ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹਾਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੇਖਕ ਲਿਖਣ ਕਾਰਨ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਅਮੀਰ ਤਾਂ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਅਮੀਰ ਹੋਣਗੇ, ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਵਿਚੋਂ ਕਮਾਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਵਸਦੇ ਲੇਖਕ ਕਮਾ ਗਏ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਹਾਂ ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਣਖੀ, ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ, ਬਲਦੇਵ, ਕੰਵਲ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕੁ ਸੇਵਾ ਫਲ ਮਿਲਿਆ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੈ ਪਰ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਦੋਸਤ ਦਸ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਖਬਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਟੇ ਵਿਚ ਲੂਣ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਮੀਜ਼ ਸਮਾ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਤਲੂਨ ਲੈ ਲਈ। ਹਾਂ, ਅਜਕਲ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਕੁਝ ਕੁ ਨੂੰ ਢਾਈ ਲੱਖੀਏ ਜਾਂ ਪੰਜ ਲੱਖੀਏ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਲੂੰਬੜ ਚਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਉਪਰੋ ਉਪਰ ਬੋਚ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਧੀਆ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਈਪਾਸ ਕਰ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੈਰ ਮੈਂ ਇਸ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਫਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਬਾਰੇ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਲੇਖਕ ਹੋਣਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਏਨੀ ਮਿਹਨਤ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਭਾਵ ਵਕਾਲਤ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤਕ ਕਿਤੇ ਦਾ ਕਿਤੇ ਪੁੱਜ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਹੀ ਨਾ ਸਕਿਆ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰਦਿਆਂ ਉਮਰ ਕੱਢ ਲਈ। ਮੇਰੇ ਕਰੀਬੀ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਵਿਓਪਾਰੀ ਨਾ ਬਣ ਸਕਿਆ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਮੈਂ ਹਾਲੇ ਓਥੇ ਕੁ ਹੀ ਖੜਾ ਹਾਂ ਜਿਥੋਂ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਇਕ ਲੇਖਕਾ ਦੋਸਤ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਚਿਤਾਰਿਆ ਵੀ ਕਿ ਜਿਸ ਉਮਰ ਵਿਚ ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਉਤਾਰੀ ਬੈਠੇ ਹਨ ਉਸ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਿਓਪਾਰ ਵਲ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਦੇ ਸਕਿਆ, ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਥਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਲਿਖਣ ਪੜ੍ਹਨ ਵਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਲੋਕ ਗੱਲੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਹਿਸਾਬ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ ਵੀ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਚੇਤੰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਖਹਿੜਾ ਛੱਡ ਦਿਤਾ। ਕੁਝ ਹਫਤੇ ਹੀ ਲੰਘੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿ 'ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ' ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਤਰਸੇਮ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇਵਾਂ। ਉਹ ਮੇਰਾ ਬਹੁਤ ਮਦਾਹ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮੋਹ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਹਊ-ਪਰੇ ਕਰਦਾ ਗਿਆ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਕ ਦਰਜਨ ਫੋਨ ਕੀਤੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਮੇਰੇ ਸਟੋਰ 'ਤੇ ਹੀ ਆ ਗਿਆ। ਤਰਸੇਮ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨਾਂ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰਲਾ ਲੇਖਕ ਮੈਨੂੰ ਲਾਹਣਤਾਂ ਪਾਉਣ ਲਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਮੁੜ ਆਪਣਾ ਰਾਈਟਿੰਗ ਬੋਰਡ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਇਹ ਖਾਸ ਤਰੀਕਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਲੇਖਕ ਉਸ ਨੂੰ ਜੱਚ ਜਾਵੇ ਉਸ ਤੋਂ ਉਹ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲਿਖਵਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਲਿਖਣਾ ਮੈਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਸੋ ਇਹ ਨਸ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਗਿਆ। ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਹੋਇਆ ਦੋਸਤ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਕਿ ਇਹ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ। ਖੈਰ ਇੰਨਾ ਗੁਆ ਕੇ ਵੀ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਦੋਸਤ ਹਨ। ਪਾਠਕਾਂ ਵਲੋਂ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਘਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਹ ਸ਼ਰਾਸ਼ਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸੇਰ ਖੂਨ ਵਧਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਕੋਈ ਸਾਰਥਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਦੋਸਤਾਂ ਵਲੋਂ ਏਨਾ ਮੋਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਹੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ। ਕੰਵੈਂਟਰੀ, ਵਲਵੁਰਹੈਂਪਟਨ, ਵੈਨਕੋਵਰ, ਟਰੰਟੋ, ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜਾਪਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਘਟਨਾ ਸੇਵਾ ਫਲ ਵਜੋਂ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਜਿੰਦਰ ਜਦ ਲੰਡਨ ਦੇ ਹੀਥਰੋ ਏਅਰ ਪੋਰਟ 'ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਤਾਂ ਇੰਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਇਕ ਇੰਮੀਗਰੇਸ਼ਨ ਅਫਸਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਸ ਕੋਲ ਠਹਿਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿੰਦਰ ਨੇ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਲੈ ਦਿਤਾ। ਅਫਸਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਸਾਊਥਾਲ' {ਨਾਵਲ} ਵਾਲੇ ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ ਕੋਲ। ਜਿੰਦਰ ਨੇ ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪਾਸ ਪੋਰਟ 'ਤੇ ਮੋਹਰ ਲਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਤੋਰ ਦਿਤਾ।
ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਦਿਤਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਂ 'ਬੀ.ਬੀ.{ਸੀ.} ਡੀ.' ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਤੇ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲਗੇ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸ਼ਇਦ ਹੀ ਕਰ ਸਕਾਂ ਪਰ ਏਨੇ ਕੁ ਸੇਵਾ ਫਲ ਨਾਲ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਹਾਂ।

Saturday 15 May 2010

ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਦੇ ਬਹਾਨੇ

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਬ੍ਰਤਾਨਵੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਚਕਰ ਲਗਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉੁਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣ-ਲੈਣ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਯੂਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ, ਕੁਝ ਕੁ ਅਧਿਆਪਕ, ਕੁਝ ਕੁ ਵਿਦਿਆਰਥੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਥੋਂ ਯੂਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਨਾਵਲ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ 'ਬੀ.ਬੀ.{ਸੀ.}ਡੀ.' ਤਿਆਰ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਅਜਕਲ ਇਥੋਂ ਦੇ ਪਰਚੇ ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ ਵਿਚ ਸੀਰੀਅਲਾਈਜ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੀ.ਬੀ.{ਸੀ.}ਡੀ.ਤੋਂ ਭਾਵ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬੌਰਨ {ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ} ਦੇਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ ਸ਼ਬਦ ਕੈਂਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਟਰਮ ਹੈ ਜੋ ਇਥੋਂ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਏ ਲੋਕ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਇਹੋ ਟਰਮ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਯੂਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਓਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਏ.ਬੀ.ਸੀ.ਡੀ. ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਡਾ. ਪ੍ਰੇਮ ਮਾਨ ਵਰਗੇ ਦੋਸਤ ਵਧੇਰੇ ਦਸ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਖੈਰ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕੋਲ ਓਹਨਾਂ ਵਰਗੀ ਚਲਾਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਲਤੀਫੇ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਚੀਟ-ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਓਹ ਗਾਇਬ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ ਹਾਂ ਤੇ ਇਹ ਫਰਕ ਮੈਂ ਖੁਦ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਂਪੇ ਵੀ ਇਸ ਫਰਕ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਮੈਂ ਇਥੇ ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਆਪਣੇ ਮੁੱਦੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਕਹਿਣ ਦੀ ਗੁਸਤਾਖੀ ਕਰਨ ਲਗਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਧਰਲੇ ਜੰਮੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਭਾਵੁਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਿੱਧੇ ਹਨ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੰਮੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਕਲ ਜਿਹੜੇ ਪਾੜ੍ਹੇ ਇਧਰ ਆਏ ਹੋਏ ਉਹ ਜੋ ਕੁਝ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਸ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਲਈ ਵਿਆਹ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਇਥੋਂ ਦੀਆਂ ਜੰਮੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਫਸਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਏ ਇਹ ਨਕਲੀ ਪਾੜ੍ਹੇ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਊਥਾਲ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਖੈਰ, ਮੈਂ ਗੱਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਜੰਮੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਹਾਣੀ ਪਾਈ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਅਮਰੀਕ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਕਬੱਡੀ ਦਾ ਖਿਡਾਰੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਗੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਲਵਲੀਨ ਨੂੰ ਵੀ ਕਬੱਡੀ ਵਲ ਪਾ ਦਿਤਾ। ਅਜਕਲ ਲਵਲੀਨ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵਿਚ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਏ ਦੋਸਤ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਕਿ ਓਹ ਇੰਡੀਅਨ ਹੈ ਪਰ ਓਹ ਜ਼ਿਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਓਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦੋਸਤ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਓਹ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਕਬੱਡੀ ਖੇਡਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਓਹ ਭਾਰਤੀ ਹੈ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਢੋਂਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਵਿਚ ਹੀ ਗੋਰਾ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਵਲੀਨ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਰੋਣ ਹਾਕਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਇੰਡੀਅਨ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇੰਡਿਅਨ ਨਹੀਂ ਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਕਨਫਿਊਜ਼ਡ ਹੋਣਾ ਆਖਦੇ ਹਸਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਮੈਂ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨਿਆਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਅਜਕਲ ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ ਵਿਚ ਸੀਰੀਅਲਾਈਜ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਥੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦਾ ਨਾਂ 'ਸਾਊਥਾਲ ਭਾਗ ਦੂਜਾ' ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਦਾ ਸੀਕਿਉਲ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 'ਬੀ.ਬੀ.{ਸੀ.}ਡੀ.' ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਛਪੇਗਾ।

Monday 26 April 2010

ਜਦੋਂ ਰੋਣ ਲਈ ਮੋਢ੍ਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਮਾਰਚ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਸੀ। ਪਹਾੜ ਚੁੱਕਣ ਜਿੰਨਾ ਔਖਾ। ਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਕੁਕੂ {ਨਰਿੰਦਰ} ਸਾਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਦੱਸ ਸਾਲ ਛੋਟਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨਿੱਕਾ। ਇਹ ਸਦਮਾ ਸਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਮੈਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਝਦਾ ਸਾਂ ਵੀ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਸਾਂ ਬਲਕਿ ਹਾਲੇ ਤਕ ਪੈਰੀਂ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਹਾਲੇ ਵੀ ਵਕਤ ਲਗੇਗਾ। ਇਸ ਮੁਲਕ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਕਹਿ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਨਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਤੋਂ। ਜੇ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਉਨੀ ਇੱਕੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੌਖੀ ਰਹੇਗੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨਃ ਇਕ ਲੈਪਟੌਪ, ਦੂਜੇ ਨਵੀਆਂ ਛਪੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਤੀਜੀ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਲੈਣ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਜੋਗੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਫਲੈਟ ਵੀ ਫਿਰ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਪੜੀ ਜਾਵਾਂਗਾ ਤੇ ਲਿਖੀ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਏਨਾ ਕੁਝ ਹੈ ਕਿ ਆਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਥੋੜੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਗੱਲ ਅਕਸਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕੁਕੂ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੀ ਇਹ ਧਾਰਣਾ ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਭੁੱਲ ਹੀ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸਿਹਤਵੰਦ ਮਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦੇ ਵਹਾਅ ਉੁਪਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੁਕੂ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਹ ਸਭ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਨਾ ਕੁਝ ਪੜ ਸਕਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਲਿਖ ਸਕਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਮੈਂ ਲੈਪਟੌਪ ਨੂੰ ਖੋਹਲ ਕੇ ਵੀ ਨਾ ਦੇਖ ਸਕਿਆ। ਮੇਰੇ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਪੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਵਧਣ ਲਗਿਆ। ਮਨ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਜ਼ਬਾਤ। ਜਿਸ ਕੁਕੂ ਦੇ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੱਗ ਬੰਨੀ ਸੀ ਉਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਵੀ ਬੰਨੀ। ਜਿਵੇਂ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ, ਨਲ੍ਹਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਸਬੂਤਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਲਿਖ-ਪੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਸਬੂਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਰੋਣ ਲਈ ਮੋਢ੍ਹਾ ਦਿਤਾ, ਮੈਨੂੰ ਕੰਫ੍ਰਟ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਮੁੜ ਖੜਨ ਲਗਿਆ। ਈਮੇਲ ਦੇਖਣ ਲਗਿਆ। ਫੇਸਬੁੱਕ 'ਤੇ ਵੀ ਫੇਰੀ ਪਾ ਲਿਆ ਕਰਦਾ ਪਰ ਕੁਝ ਪੜਨਾ ਤੇ ਫਿਰ ਲਿਖਣਾ ਬਿਲਕੁਲ ਠੱਪ ਪਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੀ। ਅਵਾਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਾਕਫੀ ਕਰਾਈ: ਦਲਬੀਰ ਕੋਰ।
ਦਲਬੀਰ ਕੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕਵਿਤਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਪਿਛੇ ਜਿਹੇ ਹੀ 'ਅਹਿਦ' ਨਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕਿਤਾਬ ਆਈ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਮੈਂ ਪੜੀ ਹੈ। ਅਜਕਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾ ਹੈ। ਦਲਬੀਰ ਕੋਰ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ 'ਤੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਾਹਿਤਕ ਸਮਾਗਮਾਂ 'ਤੇ ਮਿਲਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਆਮ ਔਰਤਾਂ ਵਰਗੀ ਇਕ ਔਰਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਮਝਿਆ। ਫੋਨ ਕੁਕੂ ਦੇ ਅਫਸੋਸ ਲਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਸ ਦਾ ਵੀ ਜਵਾਨ ਭਰਾ ਇਵੇਂ ਹੀ ਅਚਾਨਕ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਮੇਰਾ ਦਰਦ ਸਮਝਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸੀਆਂ। ਅਜਿਹੀ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਆਪਣਿਆਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਦਬਾਅ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਉਤੇ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਮਾਨਸਿਕ-ਬੋਝ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਡੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮਝਦੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਸੋਚਣ ਲਗਦੇ ਹਾਂ। ਡੈਪਰੈਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਸਿਰਫ ਮੈਂ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਹਾਂ ਇਕ ਗੱਲ ਭਾਵੇਂ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਕ ਦਮ ਨਵੀਂ ਲਗੀ ਕਿ ਵਕਤ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫੈਹਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਦਲਬੀਰ ਕੋਰ ਏਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਏਨੀ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਗਈ। ਇਕ ਪਲ ਲਈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੀ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਵੀ
ਯਾਦ ਆਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੋਈ ਜਵਾਨ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉੁਹ ਓਨੀ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਰੋ ਸਕਦਾ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਉਹਦੇ ਵਰਗਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਆ ਕੇ ਢਾਰਸ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਜਿਸ ਦਾ ਵੀ ਜਵਾਨ ਜਵਾਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਵੇਂ ਹੀ ਮਰਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਕੁਝ ਵੱਖਰੀ ਤੇ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਇਥੇ ਤਾਂ ਦਲਬੀਰ ਕੋਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਾਂਗ ਬੋਲਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਬੋਲਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਵਰਗੀ ਲਗਦੀ ਸੀ, ਕਦੇ ਭੈਣ ਵਰਗੀ ਤੇ ਕਦੇ ਦੋਸਤ ਵਰਗੀ। ਮੈਂ ਅੰਦਰੋਂ ਏਨਾ ਖੁਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਫੋਨ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਫੋਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਲਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਨਵਾਂ ਨਿਕੋਰ ਕਰ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਕਈ ਹਫਤਿਆਂ ਦੇ ਵਕਫੇ ਮਗਰੋਂ ਪੜਨ ਲਈ ਕਿਤਾਬ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਇਸ ਬਲੌਗ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਜੋਗਾ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਦੁਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਔਖੀ ਘੜੀ ਵੇਲੇ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਨਿੱਘਾ ਮੋਢ੍ਹਾ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਲੇ।

Saturday 24 April 2010

ਇਕ ਗੀਤਕਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਝਾਕ

ਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗੀਤ ਕਦੇ ਵੀ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲਗੇ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਗੀਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹੀ ਚੰਗੇ ਲਗਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਚੜਦੀ ਉਮਰੇ ਸੁਣੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ ਹੋਣ। ਮੇਰੀ ਚੜਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਨ ਸੱਤਰ ਤੇ ਅੱਸੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਫਿਲਮੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਿਖਰ। ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਹਾਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਮੁੱਚਾ ਸੰਗੀਤ ਬਹੁਤ ਸੁਰੀਲਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਰੇਡੀਓ ਤੋਂ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੋਰ, ਪਰਕਾਸ਼ ਕੋਰ ਤੇ ਮਸਤਾਨੇ ਆਦਿ ਦੇ ਗੀਤ ਹੀ ਰੇਡੀਓ ਤੋਂ ਚਲਦੇ ਸਨ। ਟੈਲੀ ਹਾਲੇ ਬਹੁਤ ਨਵਾਂ ਸੀ। 'ਮੇਰੀ ਡਿਗ ਪਈ ਚਰੀ ਵਿਚ ਗਾਨੀ', 'ਦੋ ਛੜਿਆਂ ਦੀ ਇਕ ਢੋਲਕੀ', 'ਰੰਗ 'ਚੋ ਕੇ ਪ੍ਰਾਤ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ' ਵਰਗੇ ਗੀਤ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਵਜਦੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੇ ਸੋ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਕਦੇ ਵੀ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲਗੇ। ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ, ਅਜਿਹੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਗੀਤਕਾਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹਸਨਪੁਰੀ ਤੇ ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਵਰਗੇ ਫਿਲਮ ਮੇਕਰ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਫਿਲਮੀ ਵੀ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਦਲਦਾ ਗਿਆ। ਲੱਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚਲਾ ਲੱਚਰਪੁਣਾ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਕਾਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ ਬਲਿਕ ਲੋਕ ਤਾਂ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਲਗੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਿਛੜੇ ਤੋਂ ਪਿਛੜੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਵੀ ਪਿਓ ਧੀ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਟੈਲੀ 'ਤੇ ਰੇਪ ਸੀਨ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲਫਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਬਦਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ...ਖੈਰ ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਕਿਸੇ ਦੁਖਦੀ ਰਗ ਉਪਰ ਹੱਥ ਰੱਖਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸੇ ਬਹਾਨੇ ਦਿਲ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਲ ਮੁੜ ਕੇ ਉਸ ਵਕਤ ਧਿਆਨ ਦਿਤਾ ਜਦ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਪਿੜ ਵਿਚ ਆਇਆ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਕਦੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਮੇਰੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸੁਣੇ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਸੁਣਨੇ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਫਸਿਆ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਭਾਈਬਾਲੀ ਕਰਨੀ ਪਈ ਜੋ ਸੁਣਦਾ ਹੀ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸਟੱਕ ਹਾਂ ਭਾਵ ਕਿ ਫਸਿਆ ਬੈਠਾ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਅ ਉੁਤਰ-ਦੱਖਣ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਬੱਡੀ ਦੇਖਣ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਹੈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ 'ਤੇ ਜਾਣਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਸੌਣ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਹੈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤਾਬ-ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ। ਮੈਂ ਰੇਡੀਓ ਸਿਰਫ ਖਬਰਾਂ ਲਈ ਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਉੁਸ ਦਾ ਖਬਰਾਂ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਚਮਕੀਲਾ ਦੀਦਾਰ ਸੰਧੂ ਵਰਗੇ ਗਾਇਕ ਸੁਣਨ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਹੈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਤੇ ਮੁਕੇਸ਼ ਵਰਗਿਆਂ ਦਾ। ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ ਪਰ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਾਡੇ ਜੋੜ ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰ ਲਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਬੱਡੀ ਦੇਖਣ ਚਲੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਉੁਹ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਸੁਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਚਮਕੀਲੇ ਦਾ ਗੀਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਉਹ ਕਾਹਦਾ ਬੰਦਾ ਜਿਹਨੇ ਭੈਣ ਦੀ ਨਣਾਨ ਦਾ ਕਢਿਆ ਨਹੀਂ ਕੰਡਾ', ਸਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਜੀਜੇ ਨੇ ਸਾਲ਼ੀ ਢਾਹੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਭਰਜਾਈ ਦੇਰ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੱਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਗਾਇਕਾਂ ਕੋਲ ਰਾਗ ਵਿਦਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਹ ਇਕੋ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਗੀਤ ਗਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸਾਰਾ ਜਾਦੂ ਉੁਹਨਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਾਰਟਨਰ ਨਾਲ ਸਫਰ ਵਿਚ ਹੋਵਾਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਵਧੀਕੀ ਸਹਿਣ ਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਪਿੱਛੇ ਖੜੇ ਸੱਚ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਗਦਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸੱਚ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜਨ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਹੋਇਆ ਇਹ ਕਿ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੇਰਾ ਪਾਰਟਨਰ ਮੈਨੂੰ ਮਾਣਕ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਨੂੰ ਲੈ ਨਿਕਲਿਆ। ਮਾਣਕ ਦੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀਆਂ ਲਗਣ ਲਗੀਆਂ। ਮੈਂ ਕਲੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਲਿਖੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੀਤ ਵੀ ਸੁਣੇ। 'ਦੇਵ ਥਰੀਕੇ ਵਾਲਾ' ਕਲੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਲਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੀਤ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲਏ ਹਨ, ਭਾਵ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਿੱਸੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਪਲ ਫੜੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿੱਸਾਕਾਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਵਿਚ ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਦੇ ਮੇਹਣੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਵਿਚ ਉਹ ਮਿਰਜ਼ੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਦੇਵ ਥਰੀਕੇ ਵਾਲਾ ਇਕ ਵੱਡਾ ਗੀਤਕਾਰ ਲਗਣ ਲਗ ਪਿਆ ਤੇ ਦਿਲ ਕਰਨ ਲਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਮਿਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਆਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜੇ ਕੋਈ ਆਕੜ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪ ਉਹਦੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਇਵੇਂ ਅਸੀਂ ਲੇਖਕ ਲੋਕ ਤਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਘੜੇ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤਕਾਰ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਇਕ ਦਮ ਉਲਟ ਇਹ ਕਲਮ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੋ ਵੀ ਹੋਵੇ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕਰਨ ਲਗਿਆ ਕਿ ਦੇਵ ਥਰੀਕੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਇਥੇ ਆਏ ਨੂੰ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇੰਡੀਆ ਗਿਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਸੁਣੀ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਲੰਡਨ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਖਾਸ ਦੋਸਤ ਲਈ ਉਸ ਹੱਥ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਭਾਵ ਕਿ ਮਿਲਣ ਦਾ ਰੱਬ ਨੇ ਸਬੱਬ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਟੈਲੀਫੋਨ ਉਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਜਦ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦਾ ਪਾਠਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਵਲ 'ਸਾਊਥਾਲ' ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਰ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ 'ਪੱਚਾਸੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ' ਦੀ ਵੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਓਥੋਂ ਉੁਸ ਨੂੰ ਹਰ ਨਵੀਂ ਛਪੀ ਵਧੀਆ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਕਹੋਂਗੇ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਉਤਾਵਲਾ ਤੇ ਮੈਂ ਵੀ, ਫਿਰ ਬਾਕੀ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਇਸ ਸਾਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਘੁੰਡੀ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਨਹੀਂ ਸਾਹਿਬ, ਘੁੰਡੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਵੀ ਮੈਂ ਉਸ ਗੀਤਕਾਰ ਤਕ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਫੈਨਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਫੈਨ ਦੇ ਘਰ ਤੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ। ਮੈਂ ਇਕ ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੋਚਦਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਫੈਨਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ। ਕਈ ਦਿਨ ਲੰਘ ਗਏ ਹਨ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਹੁਣ ਉਮੀਦ ਘੱਟ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਤਰੀਕ ਆ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਹਾਲੇ ਹੋਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਕਿੰਨਾ? ਇਹ ਤਾਂ ਵਕਤ ਹੀ ਦੱਸੇਗਾ।

Friday 23 April 2010

ਕਿਹਦੇ ਲਈ ਲਿਖੀਏ?

ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਰ ਲੇਖਕ ਮੁਹਰੇ ਹੀ ਆ ਖੜਦਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਹਦੇ ਲਈ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕੀ ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸ ਦੇ ਪਾਠਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਸੁਚੇਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਲਈ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੱਲ ਹੀ ਡਾ. ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ 'ਸਮਾਂ' ਮੈਂ ਕੱਲ ਹੀ ਮੁਕਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਇੰਡੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਠਹਿਰਿਆ ਸੀ ਤੇ ਇਸੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਗੱਲ ਤੁਰ ਪਈ। ਨਾਵਲ 'ਸਮਾਂ' ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਮੁਸ਼ਕਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਧੂਆਂ-ਧਾਰ ਸਪੀਚਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸੁਦੀਪ ਸੁਮੇਰ ਪੀ. ਐਚ. ਡੀ. ਡਾਕਟਰ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇਣ ਥਾਂ ਪੁਰ ਥਾਂ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਸ਼ਨ ਪੂਰੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਦਿਤੇ ਹੋਏ। ਕਿਤੇ ਸੁਦੀਪ ਸੁਮੇਰ ਦਵੰਦਵਾਦ ਸਮਝਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਉਤਰ-ਆਧੁਨਿਕਵਾਦ, ਕਿਤੇ ਗਲੋਬਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਤੇ ਕਿਤੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਬਹਿਸਾਂ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਭਾਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਬਹਿਸਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਸਿਖਿਆ ਹੈ, ਹੋਰ ਪਾਠਕ ਵੀ ਸਿਖਣਗੇ ਹੀ ਪਰ ਇਹ ਨਾਵਲ ਆਮ ਪਾਠਕ ਦੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪੱਲੇ ਨਾ ਪਵੇ। ਇਹੋ ਗੱਲ ਮੈਂ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਆਮ ਪਾਠਕ ਲਈ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਫਿਰ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸ਼ੰਕਾ ਵੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੂਰੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ {ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ} ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਦੇਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਗਲੇ ਨੂੰ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਣਾ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਦੇਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਕਾਪੀ ਖਰਾਬ ਕਰਨਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਕਾਪੀਆਂ ਹੋਰ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਤੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ-ਅਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਬਣਾਈ ਜੋ ਇਸ ਨਾਵਲ ਉਪਰ ਪਰਚਾ ਲਿਖਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋਣ ਪਰ ਡਾ. ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਨੂੰ ਇਕ ਵੀ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲਭਿਆ {ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨਾਵਲ 'ਤੇ ਪਰਚਾ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ} ਜੋ ਇਸ ਨਾਵਲ ਉਪਰ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕੇ, ਪਰਚਾ ਲਿਖ ਕੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ ਕਰੇ। ਇਹ ਤਾਂ ਸੱਚ ਹੈ ਹੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ-ਅਲੋਚਨਾ ਵਿਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਅਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਕਾਲ਼ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਅਲੋਚਕ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਸੇਖੋਂ, ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਅਲੋਚਕ ਪੂਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਰਿਵਿਊਕਾਰ ਬਹੁਤ ਹਨ ਪਰ ਅਲੋਚਕ ਏਨੇ ਨਹੀਂ। ਡਾ. ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਦਾ ਸ਼ੰਕਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ ਕਰਦਾ ਪਰਚਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਇਸ ਦਾ ਉਤਰ ਤਾਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਪਿਆ ਹੈ ਪਰ ਅਲੋਚਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਕਿ ਅਜਕਲ ਹਰ ਕੋਈ ਸ਼ੌਰਟ-ਕੱਟ ਲਭਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਨਾਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪੜੇਗਾ। ਕਿਹੜੇ ਪਾਠਕਾਂ ਤਕ ਇਹ ਪੁੱਜੇਗਾ। ਡਾ. ਸਵਰਨ ਚੰਦਨ ਚੇਤੰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਨਾਵਲ ਆਮ ਪਾਠਕ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਪਾਠਕ ਲਈ ਗੁਲਸ਼ਨ ਨੰਦਾ ਹੈ, ਕਰਨਲ ਰੰਜੀਤ ਹੈ, ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਦ ਹੈ, ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਹੈ, ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਹੈ। ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਦਾ ਨਾਵਲ 'ਕੰਜਕਾਂ' ਵੀ ਇਕ ਔਖਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। 'ਵੇਟਿੰਗ ਫਾਰ ਗੋਡੋਤ' ਕਿੰਨਿਆਂ ਕੁ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲਗਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਉਤਮ ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇਤਹਾਸ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਲੀਟ ਲਈ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲ ਹੀ ਵਧੀਆ ਨਾਵਲ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ। ਮੈਂ ਇੰਨੇ ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਹਨ ਪਾਠਕਾਂ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਗਲਾ ਨਾਵਲ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖਾਂਗਾ।

Tuesday 20 April 2010

ਸਾਡੀ ਹੋਣੀ

ਅਜਕਲ ਮੈਂ ਇਕ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ: ਪਟਾਕਸ਼ੇਪ। ਇਹ ਲਿਲੀ ਰੇਅ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਮੂਲ ਜ਼ੁਬਾਨ ਮੈਥਿਲੀ ਤੋਂ ਤਰਜਮਾ ਕੇ ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਛਪਵਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਾਵਲ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੁਲਥਾਉੁਂਦੇ ਹਨ, ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਮੈਂ 'ਸੰਸਕਾਰ' ਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਪਰ ਇਹ ਨਾਵਲ ਸ਼ਾਇਦ ਗਿਆਨ ਪੀਠ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਕਾਰਨ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆਉਂਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀ। ਮੈਂ ਨੈਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਪਰ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਥੰਮ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮੁਹਾਜ ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਮਾਹਲ, ਦਰਸ਼ਨ ਖਟਕੜ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਵੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰੂਸ ਵਿਚ ਕੌਮਿਨਜ਼ਮ ਫ੍ਹੇਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਰਕਸਿਜ਼ਮ ਦਾ ਫ੍ਹੇਲ ਹੋਣਾ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਾਮਰੇਡ ਲੋਕ ਕੱਟੜ ਹਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਇਹ ਵੀ ਮਾਰਕਸਿਜ਼ਮ ਦਾ ਕਸੂਰ ਹੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹਿ ਚੁਕੇ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਫੈਸ਼ਨ ਵਾਂਗ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਲੋਕਤੰਤਰ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਨਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਇੰਡੀਆ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਲਾਇਤੀਏ, ਭਾਵ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਤੀ ਏਨੇ ਫੈਸੀਨੇਟਿਡ ਕਿਉਂ ਹਾਂ। ਦੱਸਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉੁਹ ਸਾਡੀ ਸਾਇਕੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਫੜ ਸਕਦੇ। ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਲਗਭਗ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਅਬਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਵੀ ਸੀ, ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਨੂੰਨੀ ਜਾਨਸ਼ੀਨ। ਜੇਕਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇਖੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਅਪਹਰਣ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਗਲਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਧਰਮ ਬਦਲ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੱਛਮ ਦੀ ਹਵਾ ਲਵਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਐਬ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਵਿਚ ਯੋਯਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਕੁਰਲਾਉਂਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੀ ਅੱਜ ਦੀ ਇਕੱਲ ਉਸ ਦੀ ਇਕੱਲ ਨਾਲ ਮੇਲ਼ ਖਾਂਦੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਐਡੰਟੀਫਾਈ ਕਰਨ ਲਗਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੋਸਤ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਕਈ ਥਾਵੀਂ ਸਾਨੂੰ ਰੈਪਰੇਜ਼ੈਂਟ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਉਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਹੀ ਪੱਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਕਣਯੋਗ ਵਸਤੂ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੈਸ਼ ਕਰਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹਾਲੇ ਤਕ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਉਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਕਦਾ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਕਲ ਇਥੇ ਦੇ ਜੰਮੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਟਰ ਬੈਂਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਿਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੋਂ ਪਾਸਾ ਮੋੜੀ ਬੈਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜੇ ਇਕ ਦੋ ਸਿੱਖ ਹਿਸਟੋਰੀਅਨ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰਦੇ। ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਣਗੌਲ਼ਿਆਂ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਨੜੈਂਨਵੇਂ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ੱਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਮਹਾਂਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੇ ਬੇਟੇ ਫਰੈਡਰਿਕ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਇਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਲੇਖ ਲਿਖ ਕੇ ਛਪਵਾਇਆ ਤਾਂ ਕਈ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੇ ਫੋਨ ਆਏ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਠ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਧੀ ਸੰਨ ਉਨੀ ਸੌ ਅਠਤਾਲੀ ਵਿਚ ਮਰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਵਸਣੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਵਰਤਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਸਰੋਪੇ ਦਿਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਇਤਹਾਸ ਵਲੋਂ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟੀ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਰਾਜੇ ਦੀ ਦੂਜੀ ਬੇਟੀ ਤਾਂ ਉਨੀ ਸੌ ਸਤਵੰਜਾ ਵਿਚ ਮਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗੌਲਣ ਦਾ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਅਜ਼ਾਦ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਖੈਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਵਸਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਹੌਂਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਹੁਣ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਉਪਰ ਫਿਲਮ ਬਣਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਐਪਿਕ ਇਕ ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇਗਾ।
ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਆ ਵਸੇ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਇਕ ਇਕ ਐਪਿਕ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ,ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦਸੇਗਾ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਐਪਿਕ ਸਾਂਭਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਵਕਤ ਦੀ ਧੂੜ ਹੇਠ ਦਬਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

Sunday 18 April 2010

ਹੈਲੋ ਐਤਵਾਰ।

ਅਜ ਐਤਵਾਰ ਹੈ, ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਦਿਨ, ਜਾਗਣ ਦੇ ਵਕਤ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸਾਰੇ ਡਿਸਪਲਨ ਤੋੜਨ ਦਾ ਦਿਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਕੋਈ ਮਹਿਮਾਨ ਆਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਖੱਲਲ ਪਾ ਦੇਵੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਪੱਬ ਜਾਣਾ ਪਵੇ ਤੇ ਅੱਧਾ ਦਿਨ ਝੱਲਪੁਣੇ ਵਿਚ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਦਿਨ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਛੁੱਟੀ ਕਿਸੇ ਫੌਜੀ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਜਿੰਨੀ ਪਿਆਰੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿਚਲੀ ਠੰਡ ਕੁਝ ਘਟੀ ਹੈ ਪਰ ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਛਾਈ ਆਈਸਲੈਂਡ ਦੇ ਲਾਵੇ ਦੀ ਧੂੜ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਾਲਟ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਿਆਂ। ਏਧਰ ਦੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਏਧਰ ਤੇ ਓਧਰ ਦੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਓਧਰ। ਅਰਬਾਂ ਪੌਂਡਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ ਉਡਾਉਣੇ ਖਤਰਨਾਕ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਰਿਸਕ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਫੇ੍ਹਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਸਰਕਾਰ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦਾ ਵਕਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਵੇਲੇ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤਿੰਨੋਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਸਮੱਰਥਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿਚ ਝੋਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸੋ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਗਹਿਮੋ-ਗਹਿਮੀ ਵਿਚ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾ ਉਡ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਹਿਲ-ਜੁਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਆਈਆਂ ਨਹੀਂ ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀਆਂ ਲੇਖਕ ਸਭਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰ ਤੋਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਨਹੀਂ। ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸਭਾਵਾਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਦੋ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੀ ਹਨ, ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਰਚਾਉਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਲੱਭਣ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਫੋਨ ਖੜਕਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਐਤਕੀਂ ਪਹਿਲਾ ਸਮਾਗਮ ਸਾਊਥਾਲ ਦੀ ਇਕ ਸਭਾ ਅੱਠ ਮਈ ਨੂੰ ਕਰਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ'ਪੱਚਾਸੀ ਵਰਿ੍ਆਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ' ਉੁਪਰ ਪਰਚਾ ਵੀ ਪੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੀ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਗੱਲ ਵਾਹਵਾ ਤੁਰ ਪਈ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਸਭਾ 'ਅਦਾਰਾ ਸ਼ਬਦ' ਵੀ ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਕਰਾਵਾਵੇਗੀ। ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਾਂ ਤੀਜੇ ਹਫਤੇ। ਤਰੀਕ ਬਾਰੇ ਫੈਸਲਾ ਹੋਣਾਂ ਹੈ। ਸਭਾ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਹਾਲੇ ਕੁਝ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਹਾਂ ਸਮਾਗਮ ਹੋਣਾ ਤੈਅ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ ਵਿਚ ਹੀ ਸਲੌਹ ਦੀ ਇਕ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਵੀ ਫੰਕਸ਼ਨ ਕਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਜੂਨ ਵਿਚ ਇਕ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਮਰੇਡ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੇਖਕ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਿਥੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਖੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਥੇ ਹੀ ਖੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉੁਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵੀ ਖੜੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਇਸ ਕਾਮਰੇਡ ਦੋਸਤ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਸੱਦ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਹਾਲੇ ਵੀ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਜਗਾਹ ਖੜਾ ਹੈ ਤੇ ਇਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਮੁਨਕਰ ਹੈ। ਉੁਸ ਦੀ ਖੜੋਤ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਟੈਕਨੌਲੌਜੀ ਇਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੀਆਂ ਅਦਾਵਾਂ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਸ਼ਈ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਮੁਗਧ ਕਰਦੀ ਆਪਣੇ ਮਗਰ ਲਾਈ ਫਿਰਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਦੇਖੋ ਫੇਸਬੁੱਕ ਤੇ ਜੁੜੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ।
ਜਦੋਂ ਦਾ ਇਹ ਫੇਸਬੁੱਕ ਵਾਲਾ ਡਰਾਮਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਮਹੌਲ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਿਤ ਨਵੇਂ ਸ਼ੋਸ਼ੇ ਉੁੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਆਹ ਸਰਤਾਜ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਤੂਲ ਫੜਿਆ ਕਿ ਲਕੜੀ ਗਲ਼ ਲਗ ਕੇ ਕਈ ਲੋਹੇ ਤੈਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਪਰ ਚੜਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਪੌੜੀ ਖਿਚਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਗਦੇ ਹਾਂ। ਫੇਸਬੁੱਕ ਤੋਂ ਹੀ ਇਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਇਕ ਚੁਸਤ ਫਿਕਰੇਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਪਤਰਕਾਰ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੀੜੇ ਕੱਢਦਾ ਸਫਿਆਂ ਦੇ ਸਫੇ ਕਾਲ਼ੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕਹੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਜੋ ਵੀ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹੋ ਗੱਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲਗ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨਵੇਂ ਗਲੋਬ ਦੇ ਹਾਣ ਦੇ ਹਾਂ।

Friday 16 April 2010

ਹੈਲੋ ਦੋਸਤੋ।

ਹੈਲੋ ਦੋਸਤੋ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਬਲੌਗ 'ਤੇ ਮੁਖਾਤਬ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਕੁਝ ਅਜੀਬ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਲਗਣਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਫੇ ਲਿਖ ਮਾਰੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਅਸਾਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਖੈਰ.. ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕਈ ਆਦਤਾਂ ਬਦਲ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਕੁਝ ਸੁਧਰੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕੁਝ ਵਿਗੜੀਆਂ ਹਨ। ਉਮਰ ਨਾਲ ਜਾਂ ਲੰਡਨ ਕਾਰਨ ਇਕ ਆਦਤ ਵਿਗੜੀ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਗੱਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝਣ ਦੀ ਆਦਤ. ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤਕ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਫਿਰ ਲੇਖਕ ਸਮਝਿਆ ਤਾਂ ਆਮ ਜਿਹਾ ਹੀ। ਹੁਣ ਉੁਮਰ ਨੇ ਜਾਂ ਲੰਡਨ ਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਵਾ ਦਿਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਵੀ ਭਾਰੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਭਾਰੀ ਚੀਜ਼ ਪਿੱਛੇ ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ। ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਿਵਿਆਂ ਵਿਚ ਖੜੇ ਦੋ ਸਾਧ ਆਪਸ ਵਿਚ ਲੜ ਪਏ। ਇਕ ਕਹੇ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਹੇ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ। ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਦੋਵੇਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲਗੇ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਚਾਚਾ ਸੀ ਦੇਵ। ਉਹ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੁਗਲ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਲੱਤ ਵੀ ਸੀ। ਚਾਚੇ ਦੇਵ ਨੇ ਸਿਵਿਆਂ ਦੀ ਨਿੰਮ ਨਾਲ ਬੰਨੀ ਅਸਤਾਂ ਦੀ ਪੋਟਲੀ ਲਾਹੀ ਤੇ ਇਸ ਪੋਟਲੀ ਨੂੰ ਉਪਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਦਾ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਸਾਧਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲਗਿਆ ਕਿ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਉਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹੀ ਭਾਰੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਹਿੰਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵਾਰ ਰੋਕ ਕੇ ਦਿਖਾਓ। ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਦੋਵੇਂ ਸਾਧ ਮੁਹਰੇ ਮੁਹਰੇ ਤੇ ਚਾਚਾ ਪੋਟਲੀ ਫੜੀ ਮਗਰ ਮਗਰ। ਸੋ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਸੋਚਣ ਲਗਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਭਾਰੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਵਿਚਲੇ ਕਈ ਸਾਧ ਇਹਨਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਸਫੇ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਵੱਡਾ ਸਾਧ ਮੰਨਣ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਤਾਂ ਸਾਧ ਹੋਣ ਦੀ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਾਂਭੀ ਜਾਂਦੀ। ਜੀ ਹਾਂ, ਲੇਖਕ ਸਾਧ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਮਲੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਲੇਖਕ ਮਲੰਗ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ।